حدیث روز
امام علی (علیه السلام) می فرماید : هر کس از خود بدگویی و انتقاد کند٬ خود را اصلاح کرده و هر کس خودستایی نماید٬ پس به تحقیق خویش را تباه نموده است.

دوشنبه, ۱۴ آبان , ۱۴۰۳ 3 جماد أول 1446 Monday, 4 November , 2024 ساعت تعداد کل نوشته ها : 469 تعداد نوشته های امروز : 0 تعداد اعضا : 11 تعداد دیدگاهها : 2×
ویژگی های سلوک علوی(صدیقه مدملی)
۱۰ شهریور ۱۴۰۰ - ۱۷:۰۵
شناسه : 1123
15

هر يك از أئمّه­ معصوم(عليهم­السلام)در عين ولايت و عصمت، و در عين توحيد و طهارت، داراى اختلافاتى در روش‏ و سلوك‏ بوده­اند؛ از جمله اختلافات مكانى و زمانى و طبعى و طبيعى كه جامع آنها فقط وصول به ولايت و توحيد و فناء مَحْض در ذات احديّت و تحقّق به حاقّ حقيقت بوده است.‏[۱]  چنین […]

ارسال توسط :
پ
پ

هر يك از أئمّه­ معصوم(عليهم­السلام)در عين ولايت و عصمت، و در عين توحيد و طهارت، داراى اختلافاتى در روش‏ و سلوك‏ بوده­اند؛ از جمله اختلافات مكانى و زمانى و طبعى و طبيعى كه جامع آنها فقط وصول به ولايت و توحيد و فناء مَحْض در ذات احديّت و تحقّق به حاقّ حقيقت بوده است.‏[۱]  چنین تفاوتی در روش سلوک سالکان امری پذیرفتنی است: «روشها بر يك وجه نيست يعنى روش‏ هر رونده بر نوعى ديگر باشد، و احوال سلوك‏ و ترقّى او از ديگرى مغاير باشد: اهل سلوك‏ را چندان مقامات و روش‏ است كه ممكن نبود با حصر و عدّ آوردن».‏[۲]شناخت طریق صحیح برای سالک ضرورت دارد زیرا هر راهی انسان را به مقصد نخواهد رساند.[۳]

ویژگی­های سلوک علوی

 از ویژگی­های سلوک امام توحید محوری، خردگرایی، شریعتمداری از عمده­ترین ویژگیهای­سلوک علوی می­باشند:

یک: شریعت­محوری:

راه ورود به نهرها«شریعه» نامیده شده است، این کلمه در مورد ادیان الهی و شرایع آسمانی نیز به کار رفته است. زیرا راه روشن سلوک و سعادت و طریق وصول به آب حیات و زندگی حقیقی دین می­باشد.[۴]

سیر و سلوک بدون التزام عملی به شریعت یعنی واجب و حرام نتیجه بخش نیست، در حقیقت«اگر عارفان در سیر و سلوک تابع شریعت و ولایت اهل بیت علیه السلام باشند و راه صحیح را طی کنند گوشه­ی از علم شهودی انبیاء و اولیا به آنها می­رسد.»[۵] تهذیب و تزکیه­ای که بر اساس شرع نباشد باطل است. [۶]

در عرفان اصیل، شریعت اسلامی و سیره معصومین(علیهم السلام) میزان سنجش تمام باورها و رفتارهاست.

 امام علی(علیه السلام)تنها راه مفید را راه دین و شریعت معرفی می­نمایند:

«أَلَا وَ إِنَّهُ لَا يَضُرُّكُمْ تَضْيِيعُ شَيْ ءٍ مِنْ دُنْيَاكُمْ بَعْدَ حِفْظِكُمْ قَائِمَةَ دِينِكُمْ أَلَا وَ إِنَّهُ لَا يَنْفَعُكُمْ بَعْدَ تَضْيِيعِ دِينِكُمْ شَيْ ءٌ حَافَظْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَمْرِ دُنْيَاكُمْ»[۷] آگاه باشيد تباه شدن و از دست رفتن متاع دنيا به شما زيانى وارد نخواهد آورد در صورتيكه اساس و پايه دين را محكم كرده باشيد. آگاه باشيد بعد از تباه ساختن دين خود آنچه كه از دنيا نگاه داشته ايد بشما سود نمى رساند.

 بر این اساس عرفان و سلوک غیر دینی بدون توجه به شریعت مورد تأیید آن حضرت قرار نمی­گیرد. سالک اگر راه دین را برود به مقصد خواهد رسید.[۸]

همچنین در خطبه دیگری درباره بعثت حضرت رسول اعظم(صل الله علیه و آله و سلم) می­فرمایند:

«أَظْهَرَ بِهِ الشَّرَائِعَ الْمَجْهُولَةَ وَ قَمَعَ بِهِ الْبِدَعَ الْمَدْخُولَةَ وَ بَيَّنَ بِهِ الْأَحْكَامَ الْمَفْصُولَةَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دَيْناً تَتَحَقَّقْ شِقْوَتُهُ وَ تَنْفَصِمْ عُرْوَتُهُ وَ تَعْظُمْ كَبْوَتُهُ وَ يَكُنْ مَآبُهُ إِلَى الْحُزْنِ الطَّوِيلِ وَ الْعَذَابِ الْوَبِيلِ»[۹]

بوسيله آن حضرت احكام شرعيّه كه معلوم نبود آشكار و بدعتهاى نادرست (زمان جاهليّت) نابود و احكامى كه آنها را (در قرآن و سنّت) بيان نموده هويدا گردانيد، پس كسيكه دينى غير از اسلام بطلبد شقاوت و بد بختيش محقّق و بند (سعادت و نيكبختى) او گسيخته، و برو در افتادنش (به آتش) سخت است، و باز گشت او (در قيامت) به اندوه بسيار و عذاب دردناك مى باشد.

در شرح این فراز از خطبه در کتاب«شرح نهج­البلاغه» آمده است: «شرائع مجهولة عبارت از طرق دين و قوانين شريعت إلهى است كه تا پيش از ظهور پيامبر اكرم (ص) دسترسى به آنها ممكن نبوده و بدع مدخوله آيينهاى اهل جاهليّت و گناهها و تبهكاريهايى است كه در روى زمين مرتكب مى شدند، أحكام مفصوله عبارت از احكام دين اسلام است كه در شرع تفصيل داده شده و بيان گرديده و اگر كسى دينى جز اينها خواهان شود، از راه راست منحرف شده، و بدبختى او در آخرت محقّق گرديده است، و تنفصم عروته يعنى رشته تمسّكى را كه براى نجات خود در دست داشته بريده، و لغزش و خطاى او براى سفر آخرت بس بزرگ گشته و در نتيجه بر اثر قصورى كه در قبال خداوند متعال مرتكب شده خود را دچار اندوهى دراز ساخته و به عذاب جانفرساى دوزخ گرفتار گردانيده است.»[۱۰] چنانچه در خطبه دیگریامام علی(علیه السلام) تأکید نموده­اند که هر که به آداب شریعت ملتزم باشد به مقصد خواهد رسید: أَلاَ وَإِنَّ شَرَائِعَ الدِّينِ وَاحِدَةٌ، وَسُبُلَهُ قَاصِدَةٌ، مَنْ أَخَذَ بِهَا لَحِقَ وَغَنِمَ، وَمَنْ وَقَفَ عَنْهَا ضَلَّ وَنَدِمَ.[۱۱]

بدانید قوانین دین همه یکی و راه­های آن هموار و مستقیم است، هر که در آن گام زند به مقصد رسد و غنیمت برد و هر که رهسپار آن نگردد، گمراه شود و پشیمانی برد.

ایشان رعایت آداب شریعت و پرهیز از حرام الهی را از ویژگی­های پرهیزکاران به شمار می­آورند:« غَضُّوا أَبْصَارَهُمْ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ[۱۲]»؛همچنین ایشان پرهیزکاران را تسلیم در برابر دستورات کتاب الهی که در حقیقت اساس شریعت است معرفی نموده­اند:«قَد أمكنَ الكتَابَ مِن زِمَامِهِ فَهُوَ قَائِدُهُ و امَامُهُ, يَحُلُّ حَيثُ حَلّ ثَقَلُهُ و يَنزِلُ حَيثُ كانَ مَنزِلُه»[۱۳] خود را در اختيار كتاب خدا نهاده و آن را راهبر و پيشواى خود قرار داده. هرجا كه گويد بارگشايد و هر جا كه فرمان دهد فرود آيد. در کتاب«شرح نهج­البلاغه» در شرح این فراز آمده است:« تمکین کتاب بودن، کنایه از فرمانبرداری در برابر اوامر و نواهی الهی است.»[۱۴][۱۵]

دو:ﺗﻮﺣﯿﺪﻣﺤﻮري:

در مباحث عرفان نظری توحیدمحوری آموزه­های امام علی(علیه السلام) روشن گردید. از مهمترین ویژگی­های آموزه­های ایشان توحیدمحوری می­باشد:

اﻟﺤَﻤﺪﷲ اﻟﻌَﻠّﯽ ﻋَﻦ ﺷِﺒﻪ اﻟﻤَﺨﻠُﻮﻗﯿﻦ[۱۶]؛ ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاﯾﯽ را ﮐﻪ از ﺷﺒﺎﻫﺖ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﯿﻦ واﻻﺗﺮ اﺳﺖ؛ ﻧﻔﯽ ﺷﺒﺎﻫﺖ از ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺌﻮن از جمله ﺷﺒﺎﻫﺖ در وﺟﻮد، ﺧﻠﻖ، از اثبات ﻗﺪرت و ﺗﺴﻠّﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻫﺴﺘﯽ حکایت دارد؛ لذا سالک موحد ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻓﻘﻂ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻔﮑّﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪي مذکور سالک ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺟﻬﺎن را در ﯾﺪ ﺣﮑﻤﺖ اﻟﻬﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﻣﺎﻟﮏ ﺣﻘﯿﻘﯽ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽداﻧﺪ و ﻫﯿﭻ ﻗﺪرت و ﻣﺆﺛﺮي در ﺟﻬﺎن را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﭘﻨﺪارد، ﺣﺘّﯽ ﺧﻮدش را ﻣﺎﻟﮏ ﺧﻮدش ﻧﻤﯽداﻧﺪ؛ چنانچه اﻣﺎم ﻋﻠﯽ(علیه السلام) ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ: اﻧّﺎ ﻻ ﻧﻤﻠﮏ ﻣﻊ اﷲ ﺷﯿﺌﺎً و ﻻ ﻧﻤﻠﮏ اﻻّ ﻣﺎ ﻣﻠﮑﻨﺎ، ﻓﻤﺘﯽ ﻣﻠّﮑﻨﺎ ﻣﺎ ﻫﻮ اﻣﻠﮏ ﺑﻪ ﻣﻨّﺎ ﮐﻠّﻔﻨﺎ و ﻣﺘﯽ اﺧﺬه ﻣﻨّﺎ وﺿﻊ ﺗﮑﻠﯿﻔﻪ ﻋﻨّﺎ؛[۱۷] ﻣﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻣﺎﻟﮏ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ و ﻣﺎﻟﮏ ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﻢ، ﺟﺰ آﻧﭽﻪ او ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ. ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﺪا ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺒﺨﺸﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺳﺰاوارﺗﺮاﺳﺖ، وﻇﺎﯾﻔﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻬﺪة ﻣﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﻮن آن را از ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺖ، ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺧﻮد را از ﻣﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ.[۱۸]

در آموزه­های امام علی(علیه السلام) عالم جلوه خداست و مخلوقات در حقیقت جلوه­ای از عظمت و قدرت خدای سبحان می­باشند: الحمدلله المتجلی لخلقه بخلقه.  سپاس و ستایش خدای را که به آفرینش مخلوقاتش بر آفریدگان خود نمودار است.[۱۹] با باور به عظمت و قدرت الهی، انسان صاحب معرفت در راه درست گام­ برمی­دارد و به آرامش حقیقی دست می­یابد:« وَ لَوْ فَكَّرُوا فِي عَظِيمِ الْقُدْرَةِ وَ جَسِيمِ النِّعْمَةِ لَرَجَعُوا إِلَى الطَّرِيقِ »[۲۰]  اگر مردم در عظمت قدرت خدا، و بزرگى نعمت‏هاى او مى‏انديشيدند، به راه راست باز مى‏گشتند.[۲۱]

چنانچه اشاره گردید حقیقت و گوهر عرفان، معرفت خدای یگانه است.

سه:عقل­گرایی:

در عرفان اسلامی عقل و خرد دارای اصالت و اهمیت  است و به عبارتی برهان و عرفان مانعه¬الجمع نیستند و «شهود» و «فهم» دو رکن اساسی در این زمینه است. در معرفت شناسی جامع قرآنی و حدیثی جایگاه هر کدام از «عقل و دل» و برهان و عرفان معلوم و حضور یکی عامل غیبت دیگری نیست.

چنانچه استاد مطهری در این زمینه فرموده­اند: «در اسلام اصالت با عقل و معرفت عقلی است که به واسطه آن و با چنین کلیدی، انسان به دامان معرفت شهودی و معارف قلبی وارد می شود»

ویژگی دیگری که سلوک علوی دارد خردگرایی است چنانچه می­فرمایند: قد احيی، عقله و امات نفسه، حتی دق جليله و لطف غليظه و برق له‏ لامع كثير البرق، فابان له الطريق و سلك به السبيل و تدافعته الابواب‏ الی باب السلامه، و ثبتت رجلاه بطمانينه بدنه فی قرار الامن و الراحه بما استعمل قلبه و ارضی ربه[۲۲]  

عقل خويش را زنده و نفس خويش را ميرانده است، تا آنجا كه ستبری‏های‏ بدن تبديل به نازكی و خشونتهای روح تبديل به نرمی شده است و برق پر نوری‏ بر قلب او جهيده و راه را بر او روشن و او را به رهروی سوق داده است، پيوسته از اين منزل به آن منزل برده شده است تا به آخرين منزل كه منزل‏ سلامت و بارانداز اقامت است رسيده و پاهايش همراه بدن آرام او در قرارگاه امن و آسايش ، ثابت ايستاده است اين همه به موجب اينست كه دل و ضمير خود را به كار گرفته و پروردگار خويش را خوشنود ساخته است.

در اين عبارات به مجاهده و ميراندن نفس اماره برای احیای عقل اشاره شده است، چنانچه با رياضت بدن و روح و در نتیجه­ی مجاهده، عقل عملی و نظری سالك‏  به تکامل می­رسد. منازل و مراحلی كه يك روح‏ مشتاق و سالك به ترتيب طی می‏كند او را تا به منزل مقصود كه آخرين حد سير و صعود معنوی بشر است می‏رساند.[۲۳]


[۱]. سيد محمدحسين تهرانى، امام شناسى، مشهد، انتشارات علامه طباطبايى، ۱۴۱۸ ق. ج‏۱۵ ؛ ص۲۷۶٫

[۲] عين القضات همدانى، تمهيدات، تهران، دانشگاه تهران،۱۳۴۱٫ ص ۳۵۱٫

[۳]. مطهره بصراوی، جاذبه و دافعه علوی در عرفان عملی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۹۴،ص ۷۲ .

[۴] ر.ک:  محمد حسین، طباطبائی، تفسیرالمیزان، ج ۵، ص ۵۷۴، ج ۱۸، ص ۲۵۲٫

[۵]. دین شناسی، ص ۲۶۸٫

[۶]. ورمزیار

[۷] . شریف رضی، همان، خطبه ۱۷۲٫

[۸].  مطهره بصراوی، همان،ص ۷۲ تا ۷۹٫

[۹]. خطبه ۱۶۰ ص ۲۰۵

[۱۰].ر. ک: ، کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی،شرح نهج­البلاغه، مترجم:محمدصادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۵، شرح خطبه ۱۶۰٫

[۱۱]. شریف رضی،همان،خطبه ۱۱۹٫

[۱۲] . همان، خطبه ۱۸۴٫

[۱۳].همان،  خطبه ۸۶٫

[۱۴]. ابن میثم بحرانی، همان، ج ۲، ص ۶۲۴٫

[۱۵]. مطهره بصراوی، همان،  ص  175 تا ۱۸۴ .

[۱۶]. شریف رضی، همان، ﺧﻄﺒﻪ۲۱۳٫

[۱۷]. شریف رضی، همان،ﺣﮑﻤﺖ۴۰۴٫

[۱۸]. زینب کبیری، «شاخصه های عرفان امام علی (علیه السلام) در نهج­البلاغه»، مدرسی معارف اسلامی، س اول، ش چهارم، پاییز ۸۸؛ ص ۱۸۲ تا ۱۸۵٫

[۱۹] . شریف رضی، همان، خطبه ۱۰۸٫

[۲۰]. شریف رضی، همان، خطبه ۱۸۵ .

[۲۱]. مضطفی دلشاد تهرانی، تفسیر موضوعی نهج­البلاغه، قم ،نشر معارف،۱۳۹۱، ص ۵۹٫

[۲۲]. شریف رضی، همان، خطبه ۲۱۰٫

[۲۳]. ابن میثم بحرانی، کمال الدین بن میثم بن علی، شرح نهج البلاغه این میثم، ج ۴، ص ۱۰۱

ثبت دیدگاه

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.