مقدمه
مکاشفات و مشاهدات چند گونه است:
اوّل: مكاشفات مادّيّه و طبيعيّه و آن اطلاع بر مخفيّاتى است كه براى انسان در عالم طبع حاصل مىشود. مانند علوم طبيعى و رياضى و هيئت و امثال آن.
دوّم: مكاشفاتى است كه براى سالك بعد از عبور از عالم طبع و ورود در عالم مثال حاصل مىشود و آن را مشاهدات قلبيّه گويند. چون تجسّم بعضى از معانى به صورتهاى مثالى و آن در بيدارى نظير خوابها و رؤياهائى است كه انسان در خواب مىبيند.
سوّم: مكاشفاتى است كه براى سالك بعد از عبور از عالم مثال و ورود در عالم روح و عقل حاصل مىگردد. و آن را مشاهدات روحيّه گويند، كه به واسطه قدرت روح و سيطره او در عالم پيدا مىشود، چون احاطه بر خواطر و افكار و طىّ الارض و طىّ در هوا و عبور از آتش و اطّلاع از آينده و تصرّف در نفوس به مرض يا صحّت و تصرف در افكار عامّه.
چهارم: مكاشفات سرّيّه است. و آن مكاشفاتى است كه براى سالك در عالم خلوص و لا هوت بعد از عبور از روح و جبروت حاصل مىشود، و آن را مكاشفات سرّيّه گويند. چون كشف اسرار عالم وجود و اطّلاع بر معانى كليّه، و كشف صفات و اسماء كلّيّه الهيّه.
پنجم: مكاشفاتى است كه براى سالك بعد از كمال و عبور از مراتب خلوص و وصول به مقام توحيد مطلق و بقاء بالله پيدا مىشود، و آن را مكاشفات ذاتيّه گويند. چون ادراك حقيقت هستى و آثار آن و ترتيب نزول حكم بر عالم امكان، و مصدر قضا و قدر و مشيّت الهيّه و مصدر تشريع و وحى و احاطه بر جميع عوالم نازله و كيفيّت تحقّق حادث و ربط آن به عوالم ربوبى و اتحاد وحدت و كثرت و امثال آن. و اين را مكاشفات ذاتيّه گويند. [۱]
مشاهدات امام علی(علیه السلام)
الف:شهود کتاب تشریع و کتاب تکوین
قرآن کریم که مهمترین کتاب آسمانی است و بر سایر صحایف الهی هیمنه و سیطره و نظارت و حراست دارد: «مصدقا لما بین یدیه»[۲] حبل ممدود خداست که یک طرف آن که عربی مبین است در دست مردم است و طرف دیگر آن که منزه از وضع، لغت، اعتبار، و مبرای از مفهوم و معنای ذهنی است نزد خدای سبحان است.[۳] این صحیفه مهیمن با تمام بطون و تاویلات و با همه ظهور و تنزیلات نزد امام علی(علیه السلام) مشهود است، زیرا رسول اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) فرموده است:یکی از مصادیق بارز آیه کریمه «قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب»[۴] برادرم علی(علیه السلام) است. علم آن حضرت به معارف قرآنی از قبیل علم حصولی نیست، بلکه از سنخ علم حضوری و شهودی است و از آن جهت که قرآن کتاب تدوین است و جهان خارج کتاب تکوین و این دو کتاب کاملا هماهنگ میباشند لذا امام علی(علیهالسلام) که به همه ابعاد قرآن علم شهودی دارد به اسرار و رموز جهان تکوین نیز علم حضوری دارد. ایشان در تایید مشاهدات خود از قرآن کریم میفرمایند:«انا کلام الله الناطق » «انا علم الله . . . و لسان الله الناطق» قرآن کریم بر همه مراحل مادون اشراف شهودی دارد و کسی که قرآن ناطق و وحی ممثل است اطلاع حضوری بر اسرار جهان خواهد داشت؛ یعنی هم از آنها آگاه است و هم اطلاع وی از آنها از سنخ حضور است، نه حصول.
ب: جهان بینی شهودی وهمسانی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و علی علیه السلام در شهود عرفانی
رسول اعظم( صلی الله علیه و آله و سلم) درباره علم شهودی امام علی(علیهالسلام) فرموده است: «خلقت انا و علی من نور واحد» لذا حیات و ممات این دو بزرگوار هماهنگ است و چون رسول اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم) دارای جهانبینی شهودی بود، نه حصولی و در حقیقت حیات آن حضرت عارفانه بود، نه حکیمانه و متکلمانه، امام علی(علیه السلام) نیز دارای جهانبینی شهودی است.
ج: شهود ملکوت
«. . . و لقد نظرت فی الملکوت باذن ربی فما غاب عنی ما کان قبلی و لا ما یاتی بعدی . . .»؛«. . .سبحانک ما اعظم ما یری من خلقک و ما اصغر کل عظیمة فی جنب قدرتک و ما اهول ما یری من ملکوتک» نظر به معنای نگاه عقلی است، نه نظر حسی.
بر این اساس حضرت علی(علیه السلام) تعابیری مانند«علم الله »، «قلب الله » و «لسان الله الناطق» برای خودشان به کار بردهاند. که این تعابیر ناظر به دو مطلب است: یکی گستره علم علوی و شمول آن نسبت به همه آن چه مقدور موجود امکانی است و دیگری شهودی و حضوری بودن آن علم. چنانچه از حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) رسیده که مقصود از امام مبین در آیه «و کل شی ء احصیناه فی امام مبین»[۵]امیرالمؤمنین علی( علیه السلام) است.که اشاره به دو مطلب مذکور دارد زیرا حقایق اشیا در متن سعه وجودی آن حضرت احصا شده، نه مفاهیم و صور ذهنی آنها.
د: مبداشناسی شاهدانه
بر اساس آموزههای علوی عالیترین معرفت به خدای تبارک و تعالی تعلق دارد:«معرفة الله سبحانه اعلی المعارف»و بر اساس تبیین آن حضرت از چگونگی معرفت مذکور به دست میآید که این معرفت از سنخ شناخت شهودی است،چنانچه میفرمایند: من پروردگاری را که ندیده باشم هرگز نمیپرستم. در حقیقت ایشان خدای سبحان را با قلب متحقق به حقیقت شناخت.
ذ: معادشناسی شاهدانه
چون معاد به معنای عود به قرب مبدا است، لذا با شناخت مبدا فاعلی، معرفت معاد نیز متناسب با نحوه شناخت مبدا فاعلی شناخته خواهد شد. حضرت علی(علیه السلام)متناسب با شهود مبدا فاعلی،به مبدا غایی یعنی انجام هستی نیز علم شهودی دارد. چنانچه میفرمایند: «لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا » یعنی اگر حجاب رجوع به سوی خدا و پرده بازگشت خلق در قوس صعود به سوی خالق برطرف گردد، چیزی بر یقین من افزوده نمیشود.
ه: رسالت شناسی عارفانه
رسالت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) مصداق هدایت و حکمت الهی است و فعل ویژه خدا و ظهور خاص الهی است و کسی که خدا را با چشم دل مشاهده کرد افعال و نیز مظاهر او را خواهد دید.
و: مشاهده فرشتگان
شهود فرشته توسط امام علی(علیه السلام) با استناد به این مطلب که رؤیت خدا با چشم دل و حقیقت ایمان مستلزم شهود مظاهر الهی است پذیرفتنی است؛ زیرا علم به سبب موجب علم به مسبب می شود.[۶]
[۱] رساله سير و سلوك منسوب به بحرالعلوم، ص: ۱۶۹
[۲]. بقره، ۹۷
[۳] «انا جعلنا قرانا عربیا لعلکم تعقلون× و انه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم » زخرف/۳- ۴ .
[۴] رعد/۴۳،
[۵] یس/۱۲
[۶] حيات عارفانه امام علي(عليه‌السلام) – صفحه ۴۴
ثبت دیدگاه