تعين‌های خلقی اگرچه از يك منظر بي‌نهايت‌اند اما مراتب كلی آنها را در قالب سه عالم يعني «عالم عقل»، «عالم مثال» و «عالم ماده» دسته‌بندی كرده‌اند که ما در این نوشتار به بررسی عالم ماده که آخرین مرتبه از تعینات خلقی است می‌پردازیم.
ویژگی‌های عالم ماده
آخرين مرحله از تعین های خلقی ، عالم ماده است که اگرچه از منظر شدت و ضعف ظهور وجود، در ضعيف‌ترين رتبه قرار دارد، لکن از ديدگاه ظهور و بروز کثرات در نهايي‌ترين مرحله قرار دارد و از همين جهت به اين عالم «شهادت مطلقه» مي‌گويند. [۱]
عالم ماده، متشکل از دو قسم علويات و سفليات (آسماني‌ها و زميني‌ها) تقسيم مي‌شود که هر کدام حاوي موجودات فراواني با نظم و ترتيب ويژه‌اي هستند. ملا عبدالرحمن جامي در اين باره مي‌گويد:
و بعد از تنزل به مرتبة مثال، تنزل است به مرتبة اجسام. و آن بر دو قسم است؛ علويات و سفليات. اما علويات چون عرش و کرسي و سماوات سبع و ثوابت و سيارات … و اما سفليات؛ چون بسايط عنصريات (عناصر چهارگانه) و آثار علوي مانند رعد و برق و ابر و باران و مرکبات چون معادن و نبات و حيوان و بدن انسان که اشرف عالم عناصر است.[۲]
آنچه مي‌توان مطابق تحليل‌هاي حکماي قديم و به صورتي بسيار گذرا، در مورد سفليات اين عالم گفت آن است که با ترکيب ماده و صورت جسميه، جسم تشکيل مي‌شود که خود را در صورت‌هاي چهارگانه و نوعي آب، خاک، هوا و آتش، يا همان صورت‌هاي نوعيه چهار عنصر اصلي جلوه مي‌دهد، پس از آن با امتزاج بين اين عناصر با حساب‌هاي خاص خود، معدنيات و نباتات و حيوانات پديد مي‌آيند که به «مولدات ثلاث» شهرت دارند [۳] و در نهايت بدن انسان شکل مي‌گيرد و به اين صورت چينش نظام هستي از منظر عرفاني به پايان مي‌رسد.
پانویس
۱. ر.ك: نقد النصوص، ص ۵۸.
۲. نقد النصوص، ص ۵۸.
۳. ر.ك: ابن سينا، الاشارات و التنبيهات، نمط۲.عناوین دیگر این نوشتار
منبع: حکمت عرفانی؛ تحریری از درس‌های عرفان نظری استاد سید یدالله یزدان‌پناه ، صفحهٔ ۵۰۷ تا ۵۰۸
ثبت دیدگاه