ضیافت و مهمان داری و آداب آن

ضیف به معنی میل است و علت نامیدن مهمان به ضیف آن است که به طرف میزبان میل می‌کند و به منزل او وارد می‌شود.

یکی از صفات پسندیده مهمان داری است که ریشه در فرهنگ دینی و باروهای مذهبی دارد، در مهمانی اگر آداب و سنن اسلامی مراعات شود، دیگر مهمان، اسباب زحمت نخواهد شد، بلکه مایه برکت و سبب خوشحالی خواهد بود.

مهمان حبیب خدا و مایه برکت است، هدیه‌ای از سوی پروردگار و عامل افزایش رزق و سبب آمرزش گناهان صاحب‌خانه و سبب نزول مغفرت الهی است.

رسول خدا (ص) می فرماید:

«هنگامی که خداوند اراده کند نسبت به جمعیتی نیکی نماید هدیه گرانبهائی برای آن ها می فرستند، عرض کردند ای رسول خدا چه هدیه‌ای؟ فرمود: میهمان،‌ که با روزی‌اش وارد می‌شود و گناهان خانواده را با خود می‌برد و بخشوده می‌شوند.»

ولیمه یا مهمانی سنت

پیامبر اکرم(ص) فرموده ولیمه و مهمانی سنت در پنج چیز می‌باشد:

«ازدواج و عروسی، عقیقه(بعد از تولد نوزاد در روز هفتم قربانی کرده و مهمانی می‌دهند)، ختنه کردن پسر، ساختن یا خرید خانه نو، بازگشت از سفر حج.»

به غذایی که در این گونه موارد داده می‌شود، «ولیمه» می‌گویند که یکی از سنت‌های حسنه پیامبران است که بهتر است مومنان مخصوصاً فقرا را برای خوردن غذا دعوت کنند و بر مؤمنان نیز لازم و مستحب مؤکد است این دعوت را بپذیرند، هر چند روزه مستحبی گرفته باشند.

مهمانی برای هر یک از موارد یاد شده، سنتی اسلامی است که دلها را به هم مهربان‌تر و صفا و صمیمیت میان جامعه را بیشتر می‌کند و اقوام و دوستان، یکدیگر را می‌بینند و آشناتر می‌شوند، روح‌ها شاداب‌تر و زندگی‌ها با نشاط‌‌‌تر می‌شوند.

آداب دعوت مهمان

۱- ابتدا خویشان و نزدیکان خود را دعوت کند که یکی از راه‌های صله‌رحم است و موجب رضایت خداوند می گردد. در بین فامیل اولویت با کسانی است که متدین‌تر باشند.

۲- بهتر است که دعوت کننده، پرهیزگاران و شیعیان و افراد متقی و برادران دینی را دعوت کند.

۳-در دعوت، بین ثروتمند و فقیر فرقی قائل نشود.

۴-به خاطر خودنمایی و فخر فروشی نباشد.

۵- بهتر است کسی را که می‌داند پذیرفتن دعوت برایش زحمت دارد و وقتی هم که بیاید به گونه‌ای باعث ناراحتی حاضران می‌شود، دعوت نکند.

۶- کسی که برادر دینی‌اش را به مهمانی دعوت می‌کند باید حتی‌المقدور قدرت پذیرایی از او را داشته باشد و خانواده خود را در مضیقه و تنگنا قرار ندهد.

وظایف میزبان موقع حضور مهمان

۱- آمادگی دائم برای پذیرایی از مهمان، که یکی از نشانه‌های جود و سخاوت است.

۲-خدمت کردن به مهمان، مثلاً رختخواب او را برای خواب آماده کند.

۳-اگر مهمان هدیه‌ای آورد آن را قبول کند.

۴-کاری را به مهمان واگذار نکند.

۵- یاری کردن مهمان به هنگام آمدن، استقبال از مهمان و گرفتن لوازم و وسائل او و با خنده و خوش‌رویی با او رو به رو شدن.

آداب حاضر کردن غذا

۱-زود آوردن غذا

۲-میزبان تمام غذا را حاضر کند و یا هر چه موجود است قبلاً به اطلاع مهمانان برساند.

۳-به مقدار لازم غذا تهیه کند.

۴- خود را به زحمت نیندازد، بلکه هر غذایی که آماده داشت، برای او حاضر کرده و به این وسیله از او پذیرایی کند.

۵- آن‌چه را برای مهمان حاضر می‌کند، کم و حقیر نشمارد، چون در این صورت نعمت خدا را ناچیز شمرده و این خود نوعی ناسپاسی است.

۶-تا توان دارد از او پذیرایی کند و وسایل رفاه و آسایش او را فراهم نماید.

۷-پرهیز از تشریفات

آفات مهمان داری

هر عمل خیر و شایسته‌ای،‌ گاهی دچار برخی آفت‌ها می‌شود. اگر جنبه تعادل در مهمانی‌ها رعایت نشود به مرز اسراف و ولخرجی‌ها می‌رسد که اغلب بخاطر چشم و هم چشمی است، یا ریشه در خودنمایی و تفاخر دارد، که باعث از بین رفتن قداست و محبوبیت آن نزد خدا می‌شود.

مهمانی‌ها زمانی ارزش دارد، که به خاطر خدا و به قصد سیر کردن شکمی گرسنه یا شاد کردن برادری مؤمن یا تقویت رابطه‌های خویشاوندی و صله رحم باشد.

پیامبر خدا(ص) فرمود:

هر کس غذایی را از روی ریا و خودنمایی مهمانی دهد، در روز قیامت، همانند آن را خداوند از طعام‌های دوزخی به او می‌خوراند.

گاه مهمانی دادن، ریاکاری است و گاه نوع غذا و مکان مهمانی و کیفیت سفره‌چیدن به جهت خودنمایی است. همچنان‌که گاه برخی افراد شایسته ضیافت نیستند و با انگیزه‌های ریاکارانه و حساب‌گرانه و مصلحت اندیشانه دعوت می‌شوند. همه اینها نارواست و هدر دادن نعمتهای الهی است.

منابع :

۱- قریشی، سید علی اکبر؛ قاموس قرآن، تهران، داراکتب الاسلامیه، چاپ ۱۳۸۱، ج۴، ص ۲۰۳ و راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۱۵۳

۲- مکارم شیرازی، ناصر؛ یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۹

۴- مجلسی، ملامحمد باقر؛ حلیةالمتقین، چاپ سوم، پیمان، ۱۳۷۹٫تهران، ص۷۵

۵- همان

۶- شیخ صدوق، ابن بابویه؛ ثواب الاعمال، م علی اکبر غفاری، صدوق، چاپ دوم ۱۳۷۳، تهران،.ص ۳۰۷

۷- فیض کاشانی، ملا محسن؛ راه روشن، ترجمه کتاب المحجة البیضاء فی نهذیب الحیاء، م عبدالعلی صاحبی، دفتر انتشارات اسلامی، ج۳، قم، ص۷۴٫

۸- همان

۹- محمدی، نورمراد؛ مهمان داری در اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸، قم، ص۲۰٫

۱۰- شیخ حر عاملی؛ وسائل الشیعه، ‌ بیروت، چاپ پنجم، دار احیاء التراث العربی،‌ بیروت، ۱۴۰۲، ص ۴۳۳

۱۱- محمدی، نور مراد؛ مهمان داری در اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸،‌ قم، ص۷۹

۱۲- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، بیروت، چاپ پنجم،‌ دار احیا التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۲، ج۱۶،ص۴۵۵