جایگاه سیاق آیات
سیاق آیات در المیزان جایگاه مهمی دارد و علامه از چنین سبکی در تفسیرش بهره های فراوان برده است، سیاق به مفهوم نشانه های لفظی و معنوی تأثیر گذار بر معانی واژه ها و کلّیت آیات می باشد، اهل ادب طرز جمله بندی برگرفته از چینش خاصی را سیاق نامیده اند، به گونه ای که گاهی افزون بر معنای هر یک از کلمه ها و سپس معنای جمله، مفهوم دیگری را برای جمله فراهم آورد. علامه طباطبایی از سیاق آیات، نکات زیر را روشن کرده است:
الف: کشف و تبیین معانی و مفاهیم آیات یعنی در مواردی با استفاده از این سبک ابهام موجود در آیه مورد نظر بر طرف شده، اجمالش را مفصل نموده و ارتباط صدر و ذیل آیه را مشخص کرده است.
ب: تعیین معنای کلمه ای خاص.
ج: تشخیص روایت های اسرائیلی.
د: مشخّص نمودن مکّی و مدنی آیات: علامه برای این منظور اصلی را بنیان می نهد و می گوید سُوَر و آیاتی که تنها مشتمل بر دعوت مشرکین به اسلام و ستیز با بت پرستی است با روزگار قبل از هجرت که رسول اکرم (ص) در مکه گرفتار بت پرستان بود، مناسب است و آیات قتال و احکام که به دنبال حوادث و نیازمندی هایی که پس از هجرت و تشکیل جامعه اسلامی در شهر مدینه و پیشرفت روز افزون اسلام، بوجود آمده، نازل گردیده است با آیات مدنی تطبیق می کند.
هـ: ترجیح قرائتی بر قرائت دیگر: یعنی وی در خصوص بحث از قرائات در عین بی توجهی به اختلاف قرائت ها با تکیه بر قرائات رسمی مصحف (حفص از عاصم) گاه قرائاتی را که هم خوانی بیشتری با سیاق آیات دارد بر می گزیند.
ز: برداشت ویژه ای از آیه به عنوان نمونه در آیه سوم از سوره احزاب آمده است و توکل علی اللّه و کفی باللّه وکیلا(و بر خداوند توکل کن و خدا کارسازی را کفایت می کند) چون آیه مزبور به خاطر قرار گرفتن در سیاق نهی آیه: و لا تطع الکافرین و المنافقین آمده است علامه می نویسد دلالت بر معنای خاص توکل بر پروردگار دارد در آنچه بر او وحی گردیده است که از کافران و منافقان پیروی نکند هر چند خطر آفرین، مشکل زا و توام با هراس باشد.
ط: بهره مندی از سیاق آیات در تفسیر آیه ها و عبارات تکراری قرآن. در این خصوص غالب مفسّران تنها به تفسیر یک مورد اکتفا کرده اند و در مورد دیگر از آن گذشته و یا به همان مورد اول ارجاع داده اند ولی علامه با توجه به سیاق آیات برای هر یک از این جملات علاوه بر معنا و تفسیر عام، مفهوم دیگری را مطرح می کند.
کوشش های علامه طباطبائی در شناسایی واژگان و اهتمام در وجوه معنای لغت نیز در بین مفسّران شیعه کم بدیل است. ایشان برای بیان معنای یک لغت و تعیین قلمرو شمول آن شیوه های متعددی را پی گرفته است و در مواردی به کمک آیات گوناگون به تعریف واژه ای پرداخته و در برخی امور معنای لغتی را با کمک فهم عرفی بیان نموده است. همچنین با استمداد از سیاق آیات و ارتباط اجزای کلام از تبیین معنای واژه ها روی آورده است. ایشان با استفاده از آیات قرآن آرای لغویین را مورد نقد و ارزیابی قرار می دهد اگر چه در المیزان از کتاب صحاح اللغة برای تشریح مفهوم پاره ای واژه ها استفاده شده ولی مؤلف در مواقعی به نقد آراء آن روی آورده است.
علامه در سبک تفسیری خود نه به تشریح مباحث ادبی اکتفا می کند و نه آن که همچون طبری در تفسیر مجمع البیان، در کنار مباحث گوناگون به مسایل نحوی محوریت می دهد بلکه به فهم قرآن در پرتو آیات، بیشتر تکیه دارد و بیشتر اهتمام را در چنین عرصه ای بکار گرفته است البته این بدان معنا نیست که در المیزان مباحث نحوی نیامده بلکه در حد ضرورت نکات دستوری و بلاغی مطرح شده و از آنها در فهم آیات و برداشت از مضامین قرآنی کمک گرفته شده است. در میان احتمالاتی که اهل بلاغت بیان کرده اند علامه ملاکی را می پذیرد که سیاق آیات برآن مهر تأیید می زند. انتخاب و ترجیح یک اعراب از میان چند وجه اعرابی ثبت شده در میان متون تفسیری و ادبی، تکیه علامه را بر سیاق آیات بوضوح نشان می دهد. بحث اختلاف قرائات را هم ایشان طرح می نماید و بنای تفسیر خود را بر قرائت عاصم به روایت حفص قرار می دهد.
ثبت دیدگاه