چگونگی تجلی حیات طیبه در عصر غیبت
در عصر حاضر که عصر غیبت است، افراد جامعه با انواع بیماریها و تهاجمهای دینی و فرهنگی روبهرو هستند. بحران هويت با ابعاد مختلف آن، ارضاي غیرمنطقي غرایز و اميال دروني، باورها و عقايد ناصحيح، ویژگیهای روحي آشفته و سرگردان ازجمله عوامل روانی و ماهواره، افزایش مواد مخدر، تجملات، اندیشه کمال رفاهی و معیشتی و … از عوامل اجتماعی است که امروزه افراد با آن مواجه هستند. در نهایت وجود این انحرافات به اینجا رسیده که خط زندگی واقعی محو شود و انسانها سرگردان شوند. انحراف در معنااي عام، شامل هر نوع كنشي است كه با هنجارهاي پذيرفته شده جامعه همنوايي ندارد، بلكه آنها را نقض میكند. مسئله پيشگيري از انحرافات اجتماعي از راهكارهايي است كه نقش اساسي در آن حوزه ايفا ميكند. در چنین جامعهای با دو دسته از انسانها برخورد میشود:
دسته اول: افرادی که در مسیر تهاجم فرهنگی قرار دارند و دچار بحران هویت شدهاند. به اینگونه افراد باید حیات طیبه آموزش داده شود تا زندگی خود را با محوریت توحید و انجام اعمال صالح سامان دهند تا افکار و رفتار پریشان آنان اصلاح گشته و در نتیجه آرامش حاصل گردد و آنان سربازانی برای امام زمان (عج) شوند.
دسته دوم: افراد مذهبی که به توحید و انجام عمل صالح اعتقاد دارند، اما در همه دوران و اوقات زندگی پایداری در آن ندارند. به این افراد تذکر داده میشود که بر مسائل حقه دین پایداری کرده و زمینه را برای بستر ظهور آماده کنند.
در دين اسلام، از ابزارهای تشويق، تنبيه، تبشير و انذار براي مقابله با این انحرافات كمك گرفته شده است. مجلسی ; در بحارالانوار آورده که حضرت عیسى علیه السلام فرمود: «لَن یلج مَلَکوتَ من لَم یولَد مَرتین»؛ به ملکوت آسمآنها راه نمىیابد، کسى که دو بار زاده نشود. طبق این روایت روشن میشود که رسیدن به حیات طیبه لازمهاش متولد شدن دوباره انسان در زندگی دنیا است. انسان باید در زندگی دنیا متولد شود و گوشت و پوست معنوی بهخود بپوشاند تا بتواند بهحیات ایدهآل برسد که همان حیات طیبه است. در حقیقت تجلی حیات طیبه در زندگی انسان، وی را از تمام انحرافات نجات داده و زندگی سرشار از ناملایماتش را به زندگی سرشار از آرامش بدل میکند.
مطابق تفاسیر متعدد حیات طیبه در همین دنیا محقق میشود. دلیلی که برای این موضوع میآورند آن است که در قسمت دوم آیه می فرماید «وَ لَنَجْزِیَنَهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» بدین معنا که هرکس ایمان داشته باشد و عمل صالح انجام دهد خداوند در دنیا به او حیات طیبه میبخشد و در آخرت نیز اعمالش را به بهترین نحو پاداش میدهد. علامه طباطبایی مینویسد: «اما با توجه به اینکه در دنبال آن، سخن از جزاى الهى به نحو احسن به میان آمده استفاده مىشود که حیات طیبه مربوط بهدنیا است و جزاى احسن مربوط به آخرت» (طباطبایی، ۱۳۷۴، ۱۲: ۴۹۰- ۴۹۷). مطابق با آیات قرآن لقا پروردگار متعال بالاترین مصداق حیات طیبه خواهد بود. سوره مبارکه کهف آیه ۱۱۰: «فَمَن کاَنَ یَرْجُواْ لِقَاءَ رَبِهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَ لَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِهِ أَحَدَا». پس هرکه به لقاى پروردگارش امید دارد، باید کارى شایسته انجام دهد و هیچکس را در عبادت پروردگارش شریک نکند.
در عصر امروز که عصر فرو رفتن در لذایذ زندگی دنیوی و دیگر انحرافات رسانهای است، شناسایی حیات طیبه قرآنی، آلودگیهای زمان حاضر را از زندگی محو کرده و آرامش را برای بشریت به ارمغان میآورد، این بشر همان است که به معنای واقعی، به علم و قدرت میاندیشد تا از آنها برای رفاه مردم جهان و کمالات مختلفشان استفاده کند. بنابراین اندیشه حیات طیبه به انزوا کشیدن بشر از صحنه جهانی نیست، بلکه به صحنه آوردن بشر با ابزار ایمان و عمل و قدرت است. عصر حاضر، با افرادی مواجه است که در ماه رمضان روزه و نمازشان را بهجا میآورند و قلبی سرشار از محبت به اهل بیت: دارند؛ اما در دیگر ایام سال نمازشان اگر در اول وقت نبود یا گاهی خوانده نشد، چندان ناراحت نیستند، از موسیقی حرام هم نه تنها گریزان نیستند که آن را گاهی لازم هم میدانند!
پرسش این است که چرا عبادت و زیارت برخی در احیاهای شبهای قدر متفاوت از دیگر رفتارهایشان در دیگر ایام است؟ این موضوع حاصل بیتوجهی به چیست و راه حل آن چیست؟ این موضوع مربوط به دسته دوم از مردم است که پایداری بر امور دین ندارند. به این افراد باید تذکر داد که اگر حیات حقیقی را یافتند بر آن مداومت کنند و زمینه را برای ظهور امام زمان (عج) فراهم کنند که کاملترین مصداق تجلی حیات طیبه است. شاهبیت بحث سبک زندگی قرآنی این است که احکام و معارف قرآن دارای منظومهای به هم پیوسته است و پرهیزگار حقیقی آن است که به مجموعه این منظومه عمل کند؛ نه اینکه اعتقاد به برخی را داشته و آن را انجام دهد و دیگر تکالیف را رها کند. «أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتابِ وَ تَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ یَفْعَلُ ذلِکَ مِنْکُمْ إِلاَ خِزْیٌ فِی الْحَیاةِ الدُنْیا وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یُرَدُونَ إِلى أَشَدِ؛ آیا به بعضى از دستورات کتاب آسمانى ایمان میآورید، و به بعضى کافر مىشوید؟! براى کسى از شما که این عمل تبعیض در میان احکام و قوانین الهى را انجام دهد، جز رسوایى در این جهان، چیزى نخواهد بود و روز رستاخیز به شدیدترین عذابها گرفتار مىشوند» (البقرة: ۸۵).
نمونه بارز سبک زندگی قرآنی، امر قرآن به نماز است، در قرآن در جایی امر به نماز کرده؛ (نور: ۵۶) در جایی دیگر بیان میدارد که نمازگزار بودن، تنها لحظهای ارتباط با خداوند نیست و این ارتباط باید در دیگر شئون زندگی او جریان داشته باشد. پیامبر خدا صلی الله علیه فرمودند: هرگاه زنی شوهرش را آزار دهد، هرچند تمام عمرش را روزه بگیرد و شبها بهعبادت پردازد، نمازش قبول نیست (مجلس، ۱۴۰۳، ۷۳: ۳۶۳). بر اساس این، سبک زندگی نمازگزار تنها خواندن نماز در اوقات آن نیست؛ بلکه باید نماز را در سرتاسر زندگی جریان دهد، با وجود این اگر نمازگزاران جامعه ما این سبک را در زندگی جاری کنند، چنان نماز برای دیگران زیبا جلوه میکند که نیاز چندانی به تبلیغ مستقیم نماز نیست. نماز امر مهم دین است و دیگر دستورات دینی هم، شبیه به نماز است و اجرای دستورات شریعت جامعه را سالم ساخته و میتواند مصداقی از حیات طیبه باشد و زمینه را برای ظهور حضرت فراهم کند.
اصالت اعتقاد به ظهور حضرت مهدی (عج) برای سالمسازی فرد و اجتماع است و حتی روایات فراوانی در منابع و اصول روایی و اعتقادی فریقین وجود دارد که گواه بر این عقیده است. مطابق با روایات رسیده، در عصر ظهور حوادث و رویدادهایی رخ خواهد داد که سختترین فتنهها را در بر خواهد داشت و این فتنهها با ظهور امام زمان (عج) برطرف شده و انسانیت به تمام معنا در هستی بهوجود میآید و زندگی بشریت در زمین دگرگون میشود. در اینجا به چند روایت اشاره میگردد:
در حدیثی که در منابع اهل سنت نقل شده، روایت شده که ابنداود از سعید خدری از پیامبر صلی الله علیه نقل کرده است که فرمودند: لاتقوم الساعه حتی تملا الارض ظلماً و عدواناً ثم یخرج من عترتی یا من اهل بیتی من یملاها قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً؛ قیامت بر پا نمیشود تا اینکه زمین پر از ظلم و جور شده باشد. سپس مردی از عترتم یا از اهل بیتم [تردید از راوی است] قیام میکند و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد؛ همانگونه که پر از ظلم و جور شده است (سیوطی، ۱۴۱۴، ۷: ۳۲۰ و حسینی مرعشی، ۱۴۰۶، ۱۹: ۶۵۲ و احمد بن حنبل، ۱۴۰۴، ۳: ۲۸). در روایت دیگری سیوطی در جامعالکبیر از حاکم نیشابوری در مستدرک آورده است که پیامبر صلی الله علیه فرمودند: ینزل بامتی فی آخرالزمان بلا شدید من سلطانهم حتی تضیق الارض عنهم فیبعث الله رجلا من عترتی فیملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلماً و جوراً، رسول اکرم صلی الله علیه فرمود: در آخرالزمان به امتم از سوی حاکم و سلطان آنچنان بلا و گرفتاری سختی میرسد که زمین با همه فراخی که دارد بر آنان تنگ گردد. پس خداوند مردی از عترت من برانگیزد که زمین را پر از عدل و داد کند، چنانکه پر از ظلم و جور شده بود (سیوطی، ۱۴۱۴، ۸: ۱۸۱ و المتقی الهندی، ۱۳۶۴، ۱۴: ۲۷۵).
در حدیث دیگری از طریق احمد نقل شده که پیامبر صلی الله علیه فرمودند: لو لمیبق من الدهر الا یوم لبعث الله تعالى رجلا من إهل بیتى یملوها عدلا کما ملئت جورا؛ اگر از دنیا جز یک روز باقى نماند، خداوند از خاندان من مردى را برانگیزد که آن را پر از عدل و داد کند همچنانکه پر از جور و ستم شده باشد.(ابوداوود، ۱۴۱۰، ۶: ۱۵۹ و حسینی مرعشی، ۱۴۰۶، ۱۹: ۶۵۳).
در کمالالدین از پیغمبر اکرم صلی الله علیه منقول است که فرمودند: بهدرستی که خلفا و اوصیای من و حجتهای الهی بر خلق بعد از من دوازده نفرند، اولشان برادرم و آخرشان پسرم است. عرض شد: یا رسولالله برادرت کیست؟ فرمودند: علی بن ابی طالب. گفته شد: پسرت کیست؟ فرمودند: همان مهدی که زمین را از قسط و عدل پر کند، همچنانکه مالامال از ستم و ظلم پر شده باشد. سوگند بهحق که مرا بشارتدهنده فرستاد؛ اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نماند، هر آینه خداوند آن روز را آنقدر طولانی کند، تا در آن خروج نماید (موسوی اصفهانی، ۱۳۸۵، ۱: ۱۶۰).
در حدیث دیگری پیغمبر صلی الله علیه فرمودند: مهدی از فرزندان من است نام او نام من و کنیه او کنیه من است. شبیهترین مردم ازلحاظ خَلق و خُلق به من است، او را غیبت و حیرتی است که در آن، امتها گمراه میشوند، سپس او مانند ستارهای درخشان خواهد آمد و زمین را از قسط و عدل پر خواهد کرد چنانکه از ستم و ظلم پر شده باشد (همان، ۱: ۱۶۴).
حکومت حضرت صاحبالزمان (عج) کاملترین مصداق تجلی حیات طیبه در دنیا است. از رسالتهای تربیتی خانوادههای مهدوی تربیت نسل مستعد و مهیا از نظر علمی و عملی برای یاوری و اجرای منویات امام زمان (عج) است. خانههای نورانی به نور ولایت و امامت، کانون تربیت سربازان امام زمان علیه السلام و عهدهدار پرورش دادن یاوران جان بر کف برای حضرت هستند که تربیت دینی آنان بر اساس، قرآن و عشق پیامبر و آل پیامبر صلی الله علیه است. پیامبر اکرم صلی الله علیه در روایتی میفرمایند: «فرزندانتان را بر سه پایه و خصلت تربیت کنید: محبت قرآن، محبت پیامبرتان و اهل بیت او (متقیهندی، ۱۳۶۴، ۱۶: ۴۵۶). برای انجام این رسالت بزرگ ما از سه الگو و روش استفاده میکنیم:
٭ تربیت فرزند بر اساس اصول تربیتی کلی شرعی و عقلی؛
٭ تربیت فرزند بر اساس توصیههای خاص اهل بیت:؛
٭ تربیت فرزندان بر اساس الگوی صفات یاوران حضرت مهدی (عج) که این مورد در بخش بعد توضیح داده خواهد شد.
بهوجود آمدن چنین جامعهای و آمادگی مردم جامعه که متناسب با ظهور منجی باشد، ازجمله پرسشهای مهم آن جامعه است. در عصر ظهور، ملتهای جهان، زندگی معمولی را تجربه کرده و خلأهای آن و عدم پاسخگویی به وجدان انسان و انسانیت و همچنین نبود آرامش حقیقی را لمس کردهاند. در چنین شرایطی که بر جامعه حکم فرما است انسان در پی برونشد از آن است.
چگونگی تجلی حیات طیبه در عصر ظهور
آگاهی کامل از جزییات و دستاوردهای عصر ظهور برای کسی که پیش از ظهور زندگی میکند بسیار دشوار مینماید. تنها در پرتو روایات معصومین: و بر اساس استنباط علمای بزرگ از احادیث و قرآن میتوان تا حدودی از این شاخصهها و واقعیتها پرده برداشت. ازجمله ویژگیهای عصر ظهور، پدیدار گشتن رشد معرفتی و دانشی انسان است. البته این سخن به این معنا نیست که بشر پیش از ظهور، اندیشه، تعقل، تلاش و جستوجو برای دستیابی به حقیقت را نداشته است، بلکه منظور این است که بندها گسیخته و دیدهها گشوده خواهد شد. امام باقر علیه السلام میفرمایند: هنگامیکه قائم ما قیام کند، دست خداییاش را بر سر بندگان مینهد، از آن پس خردها و دانشهای آنان به هم میپیوندد و کمال مییابد (موسوی اصفهانی، ۱۳۸۵، ۱: ۱۲۱). تربیت نسل یاوران مهدی، بر اساس الگوی صفات یاران حضرت مهدی (عج) است. در روایات اهل بیت : به مجموعهای از خصلتها و ویژگیهای شخصیتی اصحابالمهدی پرداخته شده است. مطابق با آیات قرآن خداوند وعده داده است، کسانیکه ایمان بیاورند و عمل صالح انجام دهند حکومت روی زمین را به آنها بدهد. از تأویلهای این آیه شریفه دولت حضرت صاحبالزمان (عج) است. «وَعَدَ اللَهُ الَذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِنَنَ لَهُمْ دینَهُمُ الَذِی ارْتَضى لَهُمْ» (نور: ۵۵). خداوند بهکسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دادهاند وعده میدهد که قطعاً آنان را حکمران روى زمین خواهد کرد، همانگونه که به پیشینیان آنها خلافت روى زمین را بخشید و دین و آیینى را که براى آنان پسندیده، پابرجا و ریشهدار خواهد کرد.
فراتبنابراهیم کوفی نقل کرده است که از عبدالله به محمد علیه السلام شنیدم که میفرمود: «آیه وَعَدَ اللَهُ الَذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَهُمْ فِی الْأَرْضِ …» برای ما اهل بیت نازل شده است (حسینی مرعشی، ۱۴۰۶، ۱۴: ۳۷۶). امام صادق علیه السلام در روايتى فرمودند: تأويل و مصداق اين آيه هنوز نيامده است. هنگامىكه قائم ما قيام كند كسى كه او را درك میكند، تأويل اين آيه را مىبيند، هرآينه دين محمد صلی الله علیه به هر جايى كه شب برسد، مىرسد (همه كره زمين)؛ بهصورتى كه هيچ مشركى بر روى زمين نخواهد بود؛ همانگونه كه خداوند فرمود: يعبدوننى … (مجلسی، ۱۴۰۳، ۵۱: ۵۵). با توجه به این آیه، اسلام، دين آيندهى جهان معرفی شده و آيندهى تاريخ بهسود پرهیزگاران و شكست سلطهى كافران است و دين اسلام، تنها دين مورد رضايت الهى است که امنيت واقعى، در سايهى حكومت این دين بهوجود میآید. با توجه به آنچه در گذشته گفته شد که شرط اساسی حیات طیبه ایمان و عملصالح با کنار هم قرار دادن این دو آیه و نگاه به شرایط تحقق آنها این نتیجه گرفته میشود که بهترین مصداق حیات طیبه در این دنیا حکومت عدل مهدوی(عج) است. حال که شروع حیات طیبه در دنیاست، پس نمایش سبک زندگی قرآنی از دنیا بوده و حتی از جزای نیکوی آخرت هم برخوردار است.
البته با نگاه به روایاتی که در مورد خصوصیات حکومت حضرت صاحب الزمان (عج) آمده است این معنا بیشتر به ذهن میرسد. در روایات از حکومت امام زمان (عج) تعبیر به مدینه فاضله شده است و با توجه به مشخصات و ویژگیهایی که برای این مدینه فاضله بیان کردهاند، نزدیکی مدینه فاضله و حیات طیبه برای ما روشنتر میگردد (طبرسی، ۱۳۶۰، ۱۴: ۴۵-۴۸). در روایات برای یاران حضرت مهدی (عج) ویژگیهایی بیان شده که اهم آنها عبارتند از:
۱٫ خداجویی: خداجویی و توحیدگرایی سرلوحه عقاید و خصال یاران مهدی (عج) است. آنان خدا را به شایستگی شناخته و همه وجودشان غرق جلوه نور ایزدی است و ایمانی خالصانه در سینه دارند که شک و تردید با آنان بیگانه است. امام صادق علیه السلام درباره آنان میفرماید: مردانی که گویا دلهایشان پارههای آهن است، غبار تردید در ذات مقدس خدای، خاطرشان را نمیآلاید … و از ناخشنودی پروردگارشان هراس دارند (مجلسی، ۱۴۰۳، ۵۲: ۳۰۸)؛
۲٫ عبادت و بندگی: از ویژگیهای مهم یاران امام زمان علیه السلام عبادت و بندگی است. عبادت از دیدگاه یاران امام، نوعی معامله و داد و ستد نیست، بلکه عبادت آنان، عالیترین واکنش سپاسگزارانه انسان در برابر خدا و عبادت آزادگان است. امام باقر علیه السلام میفرماید: گویا، قائم و یارانش را در نجف اشرف مینگرم، توشههایشان به پایان رسیده و لباسهایشان مندرس گشته است. جای سجده بر پیشانیشان نمایان است (مجلسی، ۱۴۰۳، ۵۳: ۷). آنان در حقیقت روح بندگی و راز و نیاز با جانشان در هم آمیخته و همواره خود را در محضر خدا میبینند؛
۳٫ شجاعت: یاران مهدی (عج) دلیرمردند و جنگاوران میدانهای نبرد و دلهای آنان چون پارههای آهن است (همان). از انبوه دشمن هراس بهدل راه نمیدهند. یاران مهدی قدرت چهل مرد را دارند آنان شیران میدان رزمند و جانهایشان از سنگ محکمتر است (صدوق، ۱۳۶۲، ۲: ۳۱۸)؛
۴٫ فرمانبرداری: ویژگی دیگر یاران امام زمان علیه السلام اطاعت و فرمانبری از مولا و مقتدایشان است. آنان عاشقان مولای خود و فرمانبرترین انسانها هستند. امام حسن عسکری علیه السلام در آخرین روزهای عمر خویش، از یاران مخلص مهدی (عج) یاد کرده و فرمودند: قومی به آستانهات گرد آیند که خداوند آنان را از سرشتی پاکیزه و گرانبها آفریده است. به فرمانهای دینی فروتناند و سیمایشان به نور فضل و کمال آراسته، آیین حق را میپرستند و از حق پیروی میکنند (مجلسی، ۱۴۰۳، ۵۲: ۳۰۸)؛
۵٫ عدالت: از ویژگیهای یاران امام زمان علیه السلام عدالت است. عدالت که در رعایت حقوق دیگران و پرهیز از هرگونه ستم ظهور میکند، زینت یاران مهدی علیه السلام است. از شاخصههای مهم حکومت جهانی عدالت است (متقی هندی، ۱۳۶۴، ۱۴: ۲۶۴). کارگزاران و سربازان او نیز باید عدالتگرا باشند.
شمارش این صفات در روایات و گاه قرآن به معنای حرکت در مسیر تربیت چنین نسلی و الگو قرار دادن این شیوه است، قرآن شش صفت برای یاوران حضرت مهدی (عج) بر می شمارد: «یَا أَیُهَا الَذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَهُ بِقَوْمٍ یُحِبُهُمْ وَ یُحِبُونَهُ أَذِلَةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَةٍ عَلَى الْکَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ وَ لاَیَخَافُونَ لَوْمَةَ لاَئِمٍ…» (مائده: ۵۴). ای کسانی که ایمان آوردهاید هر کس از شما که از دین خود بازگردد، باکی نیست پس به زودی خداوند قومی را میآورد که:
۱٫ خدا ایشان را دوست دارد؛
۲٫ آنان نیز خدا را دوست میدارند؛
۳٫ در مقابل پرهیزگاران فروتن هستند؛
۴٫ در مقابل کافرین سرسختند؛
۵٫ در راه خدا جهاد میکنند؛
۶٫ از ملامت هیچ ملامتگری نمیهراسند.
ازجمله مصادیق این روایت یاران حضرت مهدی (عج) هستند (طیب، ۱۳۷۸، ۴: ۳۹۸). با توجه به ضرورت سبکگزینی و احیای اصول زندگی، تبیین سلوک مهدوی نیز از دیگر مباحثی است که جهت معاصرسازی اسوههای اسلامی مطرح و بیان گردیده است. از یکسو دچار شدن به روزمرگی و از سویی تقلید کورکورانه سبک زندگی غربی که هیچ تناسبی با سبک زندگی اسلامی ندارد؛ لزوم پیادهسازی سبک زندگی اسلامی را دو چندان میکند. سبک زندگیای که باید هرچه بیشتر ما را به جامعه مهدویت نزدیک کند.
ثبت دیدگاه