۵٫ جایگاه آزادی در حقوق بشر
حقوق بشر ابزاری قانونی و مشروع برای تضمین آزادی حداکثری برای انسان‌ها در ارتباط با جامعه محسوب می‌شود و درصدد است تا با وضع و به رسمیت شناختن قواعد و هنجارهایی خاص قرار دادن سازو کارهایی جهت نظارت بر رعایت این هنجارها از تحدید نامشروع نسبت به آزادی افراد جلوگیری نموده و دامنه آزادی‌های افراد را توسعه دهد. از همین رو، نگاهی اجمالی به اسناد مدون در نظام حقوق بشری نشان دهنده تأکید بر آزادی انسان و تأمین بسیاری از آزادی‌های بنیادین می‌باشد. به عنوان نمونه در ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸)[۱۶] بر آزاد متولد شدن تمامی انسان‌ها تأکید شده و در ماده ۱۴ آن آمده که هیچ کسی را نباید در بردگی و بندگی نگه داشت و بردگی و تجارت برده را ممنوع اعلام نموده است. همین مضمون در ماده ۸ میثاقبین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶)[۱۷]، ماده ۶ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر[۱۸]، ماده ۵ کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر[۱۹] و ماده ۴ منشور آفریقایی حقوق بشر و ملت‌ها[۲۰] نیز بیان گردیده است.
علاوه بر این حق هر کس به آزادی و امنیت شخصی و ممنوعیت دستگیری و حبس و توقیف خودسرانه نیز در مواد ۳ و ۹ اعلامیه جهانی و همچنین بند ۱ ماده ۹ و ۱۰ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، ماده ۵ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، ماده ۷ کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر و ماده ۶ منشور آفریقایی حقوق بشر و ملت‌ها مورد تأکید قرار گرفته است.[۲۱]
بسیاری از مصادیق آزادی‌های بنیادین نیز در قالب حقوقی چون حق آزادی از شکنجه و رفتارهای غیر انسانی، حق آزادی بیان، حق آزادی مذهب، حق آزادی مجامع، اجتماعات و احزاب و انجمن‌ها، حق آزادی فکر، عقیده و …. در نظام حقوق بشر و اسناد مدون به رسمیت شناخته شده‌اند.۲۳
۶٫ آزادی در اسلام و قوانین ایران
اصل آزادی مسؤولانه و حق آزادی و بسیاری از آزادی‌های بنیادین نظیر آزادی از شکنجه، آزادی عقیده، آزادی بیان، آزادی اندیشه و … فی‌الجمله از منظر اسلام مورد پذیرش قرار گرفته‌اند.[۲۲] در اعلامیه قاهره درباره حقوق بشر در اسلام (۱۹۹۰) که به عنوان سند حقوق بشر اسلامی مواضع دولت‌های اسلامی در قبال مسائل و موضوعات مختلف بشری از منظر اسلام مطرح گردیده، این امر در برخی از موارد (البته با شکلی متفاوت از نظام حقوق بشری) مورد اشاره قرار گرفته است، از جمله در بند الف ماده ۱۱ اعلامیه به این امر تصریح شده که انسان آزاد متولد می‌شود و هیچ کس حق به بردگی کشیدن یا تحقیر یا مقهور کردن یا بهره کشیدن یا به بندگی کشیدن او را ندارد مگر خدای متعال و در ماده ۲۰ نیز ممنوعیت دستگیری یا محدود ساختن آزادی یا تبعید یا مجازات هر انسانی بدون اقتضای شرع مورد تأکید قرار گرفته است. در قوانین جمهوری اسلامی ایران و به طور خاص قانون اساسی مسأله آزادی افراد در ابعاد گوناگون مورد توجه قرار گرفته است.
در اصل اول قانون اساسی، توجه به اصل آزادی و اهمیت آن و لزوم رعایتش مورد تأکید قرار گرفته و تصریح شده، حتی به بهانه حفظ استقلال کشور نمی‌توان آزادی‌های مشروع را از مردم سلب نمود. در اصل نهم قانون اساسی نیز آمده هیچ فرد یا گروه یا مقامی حق ندارد به نام استفاده از آزادی به استقلال سیاسی، فرهنگی، اقتصادی ونظامی و تمامیت ارضی کشور کمترین خدشه‌ای وارد کند و هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور، آزادی‌های مشروع را هر چند با وضع قوانین و مقررات سلب کند.
در بند ۲ اصل ۱۵۶ قانون اساسی احیای آزادی‌های مشروع به عنوان یکی از وظایف قوه قضاییه به شمار آمده است و در اصول متعدد دیگری از قانون اساسی آزادی‌های گوناگون از قبیل آزادی بیان (اصل۲۴)، آزادی شرکت در اجتماعات (اصل ۲۷) آزادی عقیده (اصل۲۳)، آزادی انتخاب شغل (اصل ۲۸) و … مورد تأیید قرار گرفته است.
در قوانین و مقررات عادی نیز علاوه بر آن که حسب مصادیق مختلف آزادی‌های مشروع مقرراتی جهت تضمین این آزادی‌ها و تبیین محدوده آنها وضع گردیده؛ در ماده ۵۷۰ قانون مجازات اسلامی سلب آزادی شخصی افراد ملت بر خلاف قانون توسط مقامات دولتی را موجب انفصال از خدمت و محرومیت سه تا پنج سال از مشاغل دولتی و مجازات حبس از شش ماه تا سه سال دانسته است.
منابع :
[۱] . Fundamental Value
[۲] . Chakrabarti, Shami and Kenny , Kathryn, the right to liberty, in: The Essentials of Human rights, Ed. By: Rhona, K.M. smith and christien , van den Anker, Hodder Arnold, New York, 2005, p.231.
[۳] . Conde, H. Victor, A Handbook of International Human rights terminology, Santa Barbara CA: ABC- Clio, New York, 2002, second edition, p.92.
[۴] . ر.ک: راسخ، محمد؛ حق و مصلحت مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، انتشارات طرح نو، تهران،۱۳۸۷ چاپ سوم، صص ۲۷۷-۲۷۸٫
[۵] . Negative liberty.
[۶] . Positive liberty.
[۷] . Berlin, Isaiah, »Two Concepts of liberty« , ۱۹۸۴, in Four Essays on liberty, Oxford University press, and Steiner, Hiller, An Essay on Rights, Oxford, Blackwell, 1994, Chs, 1-2.
: همچنین ر.کBerlin Isaiah, Two Concepts of liberty, (1969), in ed. Gooding R. and Pettit p. Contemporary political philosophy, Oxford University press, oxford, 1997, pp. 393-397
[۸] . راسخ، محمد؛ پیشین، ص ۲۷۹
[۹] . Berlin, Isaiah (1969), Two Concepts’ of liberty, in ed. Gooding R. and Pettit p. (1997), op. cit, p. 393;
به نقل از:
قاری سید فاطمی، سید محمد؛ حقوق بشر در جهان معاصر، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ۱۳۸۲، صص ۴۵-۴۶٫
[۱۰] . Berlin, Isaiah (1969), Two Concepts of liberty, in Ed . Gooding R. and Pettit p.(1997), op.cit, p. 397;
به نقل از:
قاری سید فاطمی، سید محمد؛ پیشین، ص ۴۶٫
[۱۱] . راسخ، محمد؛ پیشین، ص ۲۸۰٫
[۱۲] . هاشمی، سید محمد؛ حقوق بشر و آزادی‌های اساسی، نشر میزان، چاپ اول، تهران، پاییز ۱۳۸۴، صص ۲۰۹-۲۱۰٫
[۱۳] . همان، صص ۲۱۰-۲۱۱٫
[۱۴] . همان، صص ۲۱۲-۲۱۳٫
[۱۵] جهت توضیح درباره این مبحث ر.ک: قاری سید فاطمی، سید محمد؛ پیشین، صص ۱۶۲-۱۶۹؛ مهرپور، حسین؛ نظام بین ا‌لمللی حقوق بشر، انتشارات اطلاعات، چاپ دوم، ۱۳۸۳، صص ۲۸-۲۹٫
[۱۶] . Universal Declaration of Human Rights, GA Res. 217 A(III) UN Doc. A/810 , 10Dec. 1948
[۱۷] .Internatinal Covenant on Civil and Political Rights , UN Doc. A/6316 (1966).
[۱۸] . European Convention for the protection of Human Rights and Fundamental Freedom, 213 UNTS 222(1950)
[۱۹] . American Convention on Human Rights, OEA/Ser.L./V/II. 23 Doc. Rev. 2. (1969)
[۲۰] . African ]Banjul[charter on Human and peoples, Rights , OAU Doc. CAB/LEG/67/3 Rev. 5, 21 ILM 58 (1982)
[۲۱] . جهت توضیح بیشتر در این خصوص ر.ک:
Smith, Rhona K.M, Textbook on International . Human Rights, Oxford University press, Oxford New York, 2005, pp. 234- 248.
Jaya wickrama, Nihal, the Judicial Application of Human Rights Law (National, Regional and International Jurisprudences, Cambridge University press, 2002, pp. 369-424
[۲۲] . جهت توضیح درباره هر یک از این حقوق و آزادی‌ها و آشنایی با منابع آنها به مقالات مربوط منعکس شده در سایت پژوهشکده باقرالعلوم مراجعه فرمایید.
ثبت دیدگاه