آزادی عقیده

واژه «عقیده»[۱] و «حق آزادی عقیده»[۲] در کنار حق آزادی مذهب در بیشتر اسناد بیان شده است، اما این اصطلاح نظیر آزادی مذهب مورد تعریف قرار نگرفته است. بطور کلی عقیده و اعتقاد مفهومی گسترده تر از واژه مذهب دارد. این واژه بیشتر به جهت جلوگیری از اختلافهای سیاسی بین کشورهای غربی و کشورهای کمونیست بعد از واژه مذهب در اسناد مربوطه به ویژه میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶) و اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸) گنجانده شده است.

هدف این واژه‌ها این است که هر دو دیدگاه معتقدان به خدا و منکران خدا و سایر رویکردهای موجود که الگوهای مذهبی و مذهب را به رسمیت نمی‌شناسند، بطور یکسان و برابر مورد حمایت قرار دهد.[۳]

بنابراین واژه مذهب که در این اسناد آمده است را باید در ارتباط با واژه مذهب و بطور مضیق مورد تفسیر قرار داد که اشاره به عقاید سیاسی، اقتصادی، علوم تجربی یا دیگر عقاید ندارد بلکه این واژه بیان شده است تا از حق اظهار عقاید غیر مذهبی یا منکران خدا حمایت کند.[۴]

از این روی همانگونه که هر کس حق داشتن مذهب یا اظهار آن را دارد و هیچ کس نباید این حق او را مورد تعرض قرار دهد، بطور یکسان هر کس حق دارد هیچ مذهبی نداشته باشد یا عقایدی مغایر با مذهب دیگران را داشته باشد و این دو حق بطور یکسان توسط اسناد حقوق بشری تضمین شده‌اند.

تقریباً در تمامی اسنادی که به حق آزادی مذهب تصریح نموده‌اند در کنار آن حق آزادی عقیده نیز بطور عطف تضمین شده است. به عنوان نمونه در اسناد بین المللی نظیر ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸)[۵]، ماده ۱۸ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶)[۶]سازمان بین المللی کار در ارتباط با تبعیض در استخدام و شغل[۷]، قسمت (a) بند ۱ ماده ۱ کنوانسیون شماره ۱۱۱ بر اساس مذهب یا عقیده (۱۹۸۱)[۸] و….حق آزادی عقیده و ممنوعیت تبعیض بر اساس عقیده به رسمیت شناخته شده‌اند. علاوه بر این حق آزادی عقیده در اسناد منطقه‌ای مهمی نظیر ماده ۹ کنوانسیون اروپای حقوق بشر[۹]، ماده ۱۲ کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر[۱۰] ماده ۸ منشور آفریقایی حقوق بشر و ملتها[۱۱] و….نیز تضمین شده است.

حق آزادی عقیده در بعد داخلی و درونی خود مطلق است و هیچ قید یا محدودیتی ندارد و هر کس حق دارد هر عقیده‌ای را که به آن مایل است داشته باشد و اصولاً این بعد از حق آزادی عقیده بیشتر ذهنی و باطنی است و قابل تعرض نیست. اما از بعد جلوه بیرونی و خارجی، حق آزادی عقیده شامل آزادی اظهار عقیده یا ترویج و تبلیغ آن نیز می‌شود. این بعد اخیر از حق آزادی عقیده مطلق نیست و دارای قیود ومحدودیتهایی است که به موجب قانون و در جهت حمایت از امنیت، نظم، سلامت یا اخلاق عمومی یا حقوق و آزادیهای اساسی دیگران در صورت ضرورت تعیین‌ می‌شود.

حق آزادی عقیده چنانکه در ماده ۴ میثاق بین الملل حقوق مدنی و سیاسی [12] به آن تصریح شده است در زمره حقوق غیرقابل انحراف (غیر قابل تعلیق) است که حتی در شرایط جنگی و فورس ماژور نیز به حال تعلیق درنمی‌آید و در هیچ شرایط و اوضاع و احوالی نباید مورد نقض قرار گیرد.

در اصل بیست و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: «تفتیش عقاید ممنوع است و هیچکس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد.»

منابع :

[۱] . Belief

[۲] . Right to freedom of Belief

[۳] . Natan lerner,Thenature and minimum standards of Freedom of Religion or Belief Facilitatating Freedom of Religion or Belief: A Desk book, Editors: Tore lindholm, w, Gole Durham,jr. Bahia G. Tahzib- lie,martins Nijhoff public shers, 2004,p.65.

[۴] . Ibid,pp.67-68

[۵] . un Doc. A/ 810,10 Dec. 1948.

[۶] . UN Doc. A/ 6316 (1966)

[۷] . International labour organization (Ilo) convention No.111 Concerning Discrimination in Respect of Employment and occupation (1958).

[۸] . un DOC. A/ 36/51/(1982)

[۹] . Convention for protection of Human Rights and Fundamental Freedoms 1950,213 unts 222(1950)

[۱۰] . American Convention on Human Rights (1969)

[۱۱] . The African Charter on Human and peoples Rights (1981), OAU Doc CAB/ LEG/ 67 / 3 Rev, 5 (1981).

[۱۲] . Icc pr (1966) Art.4